Fosfor is een essentiële bouwsteen van het leven. Het is een onvervangbaar bestanddeel van de moderne landbouw, aangezien geen vervanging bestaat voor het gebruik ervan in diervoeder en meststoffen. De huidige situatie, waarbij elk stadium van de fosforcyclus afval en verspilling meebrengt, voedt de zorg over de toekomstige voorziening en water- en bodemverontreiniging, zowel in de EU als daarbuiten. Een doeltreffende productie en een efficiënt gebruik, alsook afvalrecycling en -beperking zouden een grote vooruitgang betekenen naar duurzaam gebruik van fosfor, waarbij de wereld op een efficiënt gebruik van de hulpbronnen wordt gericht en wordt gezorgd dat voor de toekomstige generaties nog reserves beschikbaar zijn.
Er zijn in de hele wereld relatief overvloedige fosforbronnen en de reserves zijn aanzienlijk. Er bestaan echter verschillende factoren die tezamen inhouden dat voor de EU de aspecten die van invloed zijn op de voorzieningszekerheid, moeten worden gemonitord. Ten eerste zijn in de EU slechts kleine reserves aan fosfaatgesteente aanwezig. Ten tweede is sprake van recente prijsvolatiliteit – in 2008 steeg de prijs van fosforgesteente in iets meer dan een jaar tijd met 700 %, hetgeen bijdroeg tot hogere meststoffenprijzen. Ten derde is er weinig ruimte om over te stappen van minder belangrijke vormen van fosforgebruik, aangezien voor essentieel gebruik van diervoeder en meststoffen al 90 % van de totale ontgonnen hulpbron wordt verbruikt. Een beter gebruik van gerecyclede fosfor in de EU en de wereld zou de voorziening van deze zeer belangrijke grondstof helpen veilig te stellen en een gelijkmatiger verdeling van fosfor op regionaal en wereldwijd niveau bevorderen. Economisch gezien zou het diversifiëren van de fosfaatvoorziening aan de bedrijven in de EU die er afhankelijk van zijn, hun veerkracht verbeteren wanneer zij met instabiele prijzen en andere trends worden geconfronteerd die hun afhankelijkheid van de invoer kunnen vergroten.
Daarnaast zouden het verbeteren van de efficiëntie en het beperken van verliezen significant ten goede komen aan het milieu en het gebruik van de hulpbronnen. Fosfor wordt momenteel in tal van stadia van de levenscyclus niet doeltreffend gebruikt, hetgeen leidt tot problematische waterverontreiniging en de verspilling van een hele reeks bijbehorende hulpbronnen. Verontreinigende stoffen, zoals cadmium en uranium, in de grondstoffen kunnen ook gezondheids- en milieuproblemen veroorzaken. Los van het totale volume aan beschikbaar ontgonnen fosfaat en de aspecten in verband met de voorzieningszekerheid zouden deze voordelen alleen al rechtvaardigen dat maatregelen worden getroffen om fosfor efficiënter te gebruiken en te recyclen. De maatregelen voor efficiënter gebruik en efficiëntere recycling van fosfor zouden tal van andere voordelen hebben – beter bodembeheer zou bijvoorbeeld voordelen voor het klimaat en de biodiversiteit bieden.
De voorziening van fosfor
De huidige productie van fosfaatgesteente is geconcentreerd in een klein aantal landen. Geen daarvan bevindt zich in de EU, behalve Finland waar een geringe productie is. De Unie is voor fosfaatmeststoffen momenteel erg afhankelijk van de invoer van natuurfosfaat dat buiten de Unie wordt gewonnen (meer dan 90 % van de fosfaatmeststoffen die in de Unie worden gebruikt, zijn ingevoerd, voornamelijk uit Marokko, Tunesië en Rusland). Dit terwijl afvalstoffen afkomstig uit de Unie grote hoeveelheden fosfor bevatten. Als deze fosfor overeenkomstig het model van de circulaire economie zou worden gerecycleerd, zou kunnen worden voldaan aan 20 tot 30 % van de vraag naar fosfaatmeststoffen in de Unie.
De prijzenpiek van 2008
In 2007-2008 steeg de prijs van fosfaatgesteente in veertien maanden tijd met meer dan 700 %. In 2008 hief China uitvoerrechten van 110-120 % op fosfaatgesteente, die vervolgens in verschillende stappen tot 35 % werden teruggebracht, een percentage dat momenteel nog steeds wordt toegepast. De wereldwijde exploitatiecapaciteit voor fosforzuur piekte tot het maximum bijna was bereikt. Deze hoge prijs trok veel aandacht van de pers en belanghebbenden.
MILIEUEFFECTEN IN DE GEHELE FOSFORKRINGLOOP
Duurzaam gebruik van fosfor gaat verder dan de vraagstukken betreffende dat ene element. Wanneer fosfor wordt verspild, gaan ook energie, water en andere hulpbronnen die tijdens de productiekringloop van fosfor worden gebruikt, verloren. Bovendien veroorzaakt fosfor dat in waterlichamen terechtkomt, zijn eigen milieuproblemen, met name in de vorm van eutrofiëring. Fosforresten, voornamelijk afkomstig uit de intensieve land- en tuinbouw, zijn een belangrijke oorzaak van de eutrofiëring van meren en rivieren. Door bodemerosie kunnen grote hoeveelheden grondgebonden fosfor in het oppervlaktewater terechtkomen.
Bodemverontreiniging
De verontreinigende stof in fosfaatmeststoffen die momenteel de meeste zorgen baart, is cadmium (tenzij technologieën voor verwijdering van cadmium zijn toegepast), hoewel het ook nodig kan zijn andere zware metalen in de gaten te houden. Wanneer cadmium eenmaal in de bodem zit, kan het niet gemakkelijk worden verwijderd, maar het kan wel migreren en zich ophopen in planten. Bepaalde planten (zonnebloemen, koolzaad, tabaksplanten enz.) hebben de neiging om grotere hoeveelheden cadmium op te hopen.
De verontreiniging van bodem en grondwater door uranium – voornamelijk door de natuurlijke aanwezigheid ervan, maar mogelijk verergerd door de aanwezigheid van uranium in fosfaatmeststoffen – is gesignaleerd in streken met zandgrond in Duitsland, wat in sommige gevallen gevolgen heeft voor de behandeling van het drinkwater. Deze verontreiniging zou kunnen leiden tot extra voorzorgsmaatregelen en bijkomende kosten in streken waar drinkwater- en landbouwproductie plaatsvindt. (Rock phosphates and P fertilizers as sources of U contamination in agricultural soils, Kratz and Schnug, 2006)
Efficiënter gebruik en behoud in de landbouw
Efficiënte akkerbouw betekent dat in de grond voldoende fosfor beschikbaar is (het kritische niveau) voor de planten tijdens hun ontwikkeling, maar ook niet meer dan dat.
Een beter gebruik van dierlijke mest
Tijdens de voorbije tien jaar heeft de tenuitvoerlegging van de nitratenrichtlijn een veel beter mestbeheer in de hand gewerkt. Er is een golf van interesse ontstaan in mestverwerking en in de omzetting van het fosforrijke vaste deel van verwerkte mest in een product dat kan worden verkocht buiten het productiegebied waar de velden vaak verzadigd zijn van nutriënten. Hoewel gier aanvankelijk een watergehalte van ongeveer 95 % heeft, kan verwerking het volume van de vaste fractie beperken tot ongeveer 30 % van de oorspronkelijke gier, maar er bestaan nog steeds belemmeringen voor de uitvoer van verwerkte mest, zoals de kostprijs (vervoer, energie). Ook is het nog altijd de vraag of de landbouwbedrijven die de mest ontvangen, deze aanvaardbaar vinden.
Mogelijke voordelen in verband met de preventie en terugwinning van voedselafval Minder voedselafval tijdens de productie- en consumptiefase betekent dat het ook minder urgent is om nieuwe fosfor uit gesteente in te voeren in het systeem. De situatie in verband met voedselafval is grondig bestudeerd. Elke persoon in de EU gooit jaarlijks gemiddeld 180 kg voedsel weg.
Naast het voorkomen van voedselafval zouden we het afval dat wordt voortgebracht, ook beter kunnen gebruiken. Momenteel worden grote hoeveelheden voedselafval en biologisch afbreekbaar afval verbrand en vaak wordt de fosfor in de as niet opnieuw gebruikt.
Door biologisch afbreekbaar afval in de vorm van compost, digestaat of as van gft- of keukenafval te gebruiken, zouden grote hoeveelheden fosfor samen met andere nutriënten worden gerecycled.
Bovendien zijn er een aantal afvalstromen uit de landbouw en bijproducten uit de voedselproductie waaruit aanzienlijke hoeveelheden fosfor kunnen worden gerecycled, op voorwaarde dat ze goed worden beheerd. Voor sommige van deze grondstoffen hebben problemen in verband met de volksgezondheid en de maatregelen die nodig zijn om deze aan te pakken, dit proces de voorbije jaren minder efficiënt gemaakt. Eén opmerkelijk voorbeeld is beendermeel en verwerkte dierlijke eiwitten. Hoewel vleesbeendermeel soms wordt verbrand en de as ervan wordt gebruikt als meststof, rechtstreeks in de vorm van bodemverbeteraar, of in de fosforproductie , gaat veel fosfor gewoon verloren.
Afvalwaterverwerking
Afval na menselijke consumptie is onvermijdelijk, maar er bestaan een aantal technologieën die fosfor uit afvalwaterzuiveringsstations kunnen terugwinnen. Deze technieken zijn de afgelopen jaren duidelijk verder ontwikkeld, waarbij diverse proefprojecten en inmiddels ook activiteiten op commerciële schaal in West- en Noord-Europa zijn opgezet.
Andere technieken om fosfor uit afvalwater te winnen Zo kan fosfor uit afvalwater worden verwijderd in de vorm van struviet, door het zuiveringsslib te verbranden en de as te gebruiken en door het zuiveringsslib na een passende behandeling rechtstreeks op de velden te verspreiden. In alle gevallen is de agronomische kwaliteit van het product cruciaal om ervoor te zorgen dat de fosfor daadwerkelijk voor de gewassen beschikbaar is en erdoor wordt opgenomen.
Referentie: COM(2013) 517 final, Consultatieve mededeling over duurzaam gebruik van fosfor
